Бүөтүр Тобуруокап
САХАМ СИРИН ААТТААТЫЛАР
Аан дойдуну кууһан ааһар
Радио долгуннара
Киһи аймах кулгааҕар
Сахам сирин —
Алмаас сирин
Хайҕаан, сөҕөн ааттаатылар.
Мөлүйүөнүнэн тарҕыы көтөр
Тыллаах кынат хаһыаттар
Бар дьон ааҕар хараҕар
Сахам сирин —
Көмүс сирин
Хайҕаан, сөҕөн суруйдулар.
Мин дойдум киэҥ кэскилин
Көрөр суду мунньахха
Ыйар улуу былааҥҥа
Сахам сирин
Барҕа баайын
Хайҕаан, сөҕөн ааттаатылар.
Нуучча, кытай, омук дьоно
Миигин кытта кэпсэтээри
Өртөн билэр доҕор курдук
Сахам сирин —
Төрүт сирбин
Хайҕаан, сөҕөн ааттаатылар.
***
Бүөтүр Тобуруокап
ИЙЭ ДОЙДУ ТАПТАЛА
Эмиийдээбит ийэбит
Сылаас түөһүн санатан
Минньигэһин эбитин
Ийэ дойду таптала!
Суолга — үтүө аргыстыы,
Хараҥаҕа — сырдыктыы,
Кыһын — сааскы сыламныы,
Сайын — сөрүүн салгынныы
Кини биллэр биһиэхэ
Эриэккэстик-истиҥник,
Кини киирэр сурэххэ
Этиллибэт кэрэтик!
Таптыыр күндү Ийэбит —
Уйгу дуолан дойдубут,
Көҥүл, күннээх олохпут,
Күн санаалаах норуоппут!
Сааспыт аны уһаатын
Сүүһүнэн да сылларга —
Барыта Эн аналыҥ,
Барыга Эн иннигэр!
Эмиийдээбит ийэлии
Сурэхпитин манньытан,
Минньигэһин эбитин
Ийэ дойду таптала!
***
Бүөтүр Тобуруокап
Сахам чүөччэр алаастарын
Сүөгэй сыттаах салгыннара
Сүрэхпин уртаан ааһыҥ,
Сүрэхпэр иҥэн хаалыҥ.
Сахам халыҥ тайҕаларын
Таабырыннаах суугуннара
Сүрэхпэр оонньоон ааһыҥ,
Сүрэхпэр иҥэн хаалыҥ.
Сахам туллук кыргыттарын
Күөрэгэйдээх куоластара
Сүрэхпин мүөттээн ааһыҥ,
Сүрэхпэр иҥэн хаалыҥ.
Сахам сирин урсуннарын
Айар дьалыҥ дуорааннара
Сүрэхпин күүрдэн ааһыҥ,
Сүрэхпэр иҥэн хаалыҥ!
***
Бүөтүр Тобуруокап
САХАМ СИРИН ТАПТЫЫБЫН
Кыһын түүҥҥү дьүкээбил
Булчуттарга салюттуур,
Сайын кустук күлүмэ
Отчуттары уруйдуур
Сахам сирин таптыыбын,
Таптыыбын Сахам сирин!
Кыһын халыҥ хомурах
Туундаратын үллүйэр,
Сайын солко будьур от
Алаастарга күөгэйэр
Сахам сирин таптыыбын,
Таптыыбын Сахам сирин!
Кыһын буурҕа тойуга
Олоҥхолоон утутар,
Сайын чыычаах ырыата
Утуппакка угуйар
Сахам сирин таптыыбын,
Таптыыбын Сахам сирин!
Кыһын көмүс мөһүүрэ
Күлүмнэрин уматар,
Сайын дьэргэл сибэкки
Ыһыаҕынан ытыллар
Сахам сирин таптыыбын.
Таптыыбын Сахам сирин!
***
Петр Одорусов
САХА ДЬОНО БУОЛАММЫТ
Саха дьоно буоламмыт-
Саха омук барахсан
Салгыы сайдар кэскилин
Саныы-суоттуу сылдьыаҕыҥ!
Саха дьоно буоламмыт-
Саха омук барахсан
Өбүгэтин үгэһин
Үксэтиһэ туруоҕуҥ!
Саха дьоно буоламмыт-
Саха омук барахсан
Көнө көрсүө майгытын
Көрөн киһи буолуоҕуҥ!
Саха дьоно буоламмыт-
Саха омук барахсан
Үтүө үлэһит бэйэтин
Үйэтитэн иһиэҕиҥ!
Саха дьоно буоламмыт-
Саха омук барахсан
Сытыы өйүн, дьоҕурун
Сайдар суолга түмүөҕүҥ!
***
Петр Одорусов
САХА КИҺИТЭЭ!
Саха киһитэээ!
Самныма!Бүтүмэ!
Сайдар туһунан санаа!
Санааларгын сааһылаа!
Умса түспэт буола сатаа!
Усталааҕы толкуйдаа!
Арыгыны иһимэ,
Аллараа диэки түһүмэ!
Эдэр киһиэ!
Эрэлгин сүтэримэ!
Хаһыс! Элбэхтик аах!
Халтай сылдьыма, таах!
Кэрэ туһугар олор!
Кэскиллээҕи оҥор!
Сахабыт сирэ сайыннын!
Саха омуга саргыланнын!
***
Леонид Попов
САХАМ СИРИН ТАПТЫЫБЫН
Сахам сирин таптыыбын —
Сайылыгын ырыатын,
Сааскы күнэ тахсыытын,
Сарыал тыгар күөх тыатын,
Сахам сирин таптыыбын.
Сахам сирин таптыыбын —
Саамал кымыс утаҕын,
Санньыар хомус тыаһыырын,
Саарба, саһыл бултааҕын
Сахам сирин таптыыбын.
Сахам сирин таптыыбын,
Санаа курдук дэлэгэй
Сандал күннээх сыһыытын
Сайдар, үүнэр үчүгэй
Сахам сирин таптыыбын.
***
Иван Мигалкин
КИЭН ТУТУН, ЭН САХА БУОЛАРГЫНАН
Ханнык да кэмнэ, ханна да сылдьан
Киэн тутун, эн саха буоларгынан —
Сахалыы намыын саҥаннан,
Дууһаны күүркэтэр оһуохайынан.
Сымыйалыыр диэни
билбэтэх өбүгэлэргинэн,
Тоһуттар тымныыттан
толлубатах удьуоргунан.
Күүстээх тапталга
бэриниилээх кыргыттаргынан,
Ыалдьыты үөрэ көрсөр
Аламаҕай санаалаах эмээхситтэргинэн.
Ханнык да кэмҥэ, ханна да сылдьан
Киэн тутун, эн саха буоларгынан!
***
Василий Алексеев-Умсулҕан
ИЙЭ ДОЙДУМ
Ийэ дойдум,
Мин дьолум,
Мин үөрүүм, соргум буолаҕын,
Эн сүүс омук
Сылаас, сырдык
Көмүс ньээкэ уйатаҕын.
Киэн туттабын
Эн тылгынан
Бу ырыам сурулларыттан,
Мин сиэним
Эн ааккынан
Бигэнэн улаатарыттан.
Көҥүл сирим,
Саҥа нэлим
Аартыктаргын арыйаҕын,
Мэлдьи үөрэн,
Төлөннүрэн
Эдэрдэргин ыҥыраҕын.
Ийэ дойдуом,
Бииргэ буолуом
Эн үөрүүгэр, хомолтоҕор,
Туруом күнүҥ,
Эн көҥүлүҥ
Күөмчүлэммэтин туһугар!
***
Семен Руфов
Саха сирин туһунан
Ыйытаҕын ардыгар —
Кистээбэккэ, баарынан
Кэпсиим эрэ сурукпар.
Бэйэҥ да сөҕүөҥ этэ
Биһиэхэ сырыттаргын —
Сымыыт буһар итиитэ
Сыыгыныыр манна сайын.
Дьиктиргиигин, быһыыта —
Өссө истэн абыран:
Болгуо тостор тымныыта
Түһэр кыһын сатаран.
Саамай дьиҥнээх хараҥа
Сахаларга баар арай —
Күһүҥҥү түүн саҕана
Харах тэстиэх им-балай.
Сырдык эмиэ ситэри
Бу дойдуга буолааччы —
Күнүстэри, түүннэри
Күн эргиччи тыгааччы.
Киһи киэнэ тыйыһын
Булуоҕуҥ эмиэ мантан —
Толлубаттар букатын
Ханнык да ыар дьулаантан.
Сүрэх киэнэ нарына
Син биир манна буолуохтаах
Ол киһи куустаҕына
Уҥуох тостор кутталлаах.
Сүүһүн туолбут оҕонньор
Сүөһү маныыр, балыктыыр,
Биэстээх оҕо, оннооҕор,
Оҕус сиэтэн туһалыыр.
Олох-дьаһах, культура,
Ол-бу сайдыы, массыына —
Соҕурууттан да туура
Суох буолуохтаах атына.
Саха сирэ, баҕардар,
Кэлин ордон туруоҕа,
Соҕуруулар киэн туттар
Дойдулара буолуоҕа…
Омуота суох этэбин:
Олоруохха үчүгэй.
Сымыйалыыр диэтэргин
Кэлэн көрөн итэҕэй!
***
Василий Саввин
МИН САХАБЫН
Улуута суох норуоттан
Удьуордаах урааҥхайбын,
Умса тарт, тиэрэ бырах —
Хаптаҕай сирэйдээх сахабын.
Аан дойдуга атын маннык
Айылгылаах омук суох,
Атыттартан итэҕэс
Сананымыах, доҕоччуок!
Сахалыы саҥабыттан
Саатыам суоҕа ханна да! —
Сиргэ саха омук баарын
Санаттын мин бу ырыам да!
***
Сергей Васильев- Борогонскай
САХАМ СИРИНИИ
Сахам сиригэр маарынныыр киһи
Саймаарыйар киэҥ даҕаны
санаалаах буолуо этэ!
Сахам сиригэр маарынныыр киһи
Салаҥ баай даҕаны
санаалаах буолуо этэ!
Дьаптал, ньыгыл таас арҕастаах
Дьааҥы үйэлээх хайатыныы —
дьайаан үрдүк санаалаах буолуо этэ!
Кутуллар дохсун тардыылаах
Хотун Лена сүүрүгүнүү —
кутуллар-суккуллар санаалаах буолуо этэ!
Улуу дьүкээбил төлөнүнүү —
Унаар халлааны умата күлүмнүүр
омуннаах санаалаах буолуо этэ!
Арыл-чаҕыл алмаас курдук,
Албаннаах кытаанах буолуо этэ;
Хонуу-толоон хомураҕын курдук,
Кулан ыраас буолуо этэ;
Сайылык сибэккитин курдук,
Сандаар ыраас сиэдэрэй буолуо этэ;
Олоҥхо аргыһын курдук,
Уйан-уйаҕас буолуо этэ,
Эрчимэннии эрдээх буолуо этэ!
***
Иннокентий Артамонов
САХАМ РЕСПУБЛИКАТА
(С. Луковцев мелодията)
Кэрэтиэн билигин
Киэҥ Лена кытыла
Киэргэнэн-симэнэн турара,
Кынаттаах долгуна
Баалынан ытылла,
Күн диэки чөмчүүгүн ыһара.
Хос ырыата:
Алмаастыы тырымнаа.
Көмүстүү күлүмнээ,
Сахам Республиката!
Кыайыынан хардыылаа,
Инники чүөмчүлээ,
Сахам Республиката!
Кэрэтиэн билигин
Туймаада сыһыыта
Күргүөмнээх үлэнэн күүрүүтэ,
Үөрүүнү уруйдуур
Оһуокай ырыата
Күөх тыабыт үрдүнэн көтүүтэ.
Кэрэтиэн билигин
Сахабыт дойдута
Күннэтэ күүһүрэн сайдара,
Көҥүлү көрсүбүт
Саргылаах норуота
Кэлэр кэм кэскилин айсара.
***
Иннокентий Артамонов
ТАПТАЛЛААХ САХАБЫТ ДОЙДУТА
(С. Павлова музыката)
Барҕа баай быйаҥнаах кыраайбыт
Киэҥ сырдык аартыгын аһыахпыт,
Көҥүлүн күөрэччи тутаммыт,
Самныбат саргытын айыахпыт.
Хос ырыата:
Тапталлаах Сахабыт дойдута,
Чэчирии, чэлгийэ үүнэ тур!
Доҕордуу эйэлээх норуота
Үйэттэн үйэҕэ туругур!
Ирбэт тоҥ буорбутун тобулан
Ньургуһун тахсарын кэриэтэ,
Хотугу халлааны сырдатан
Көһүппүт күн-дьолбут күөрэйдэ.
Харахпыт аһыллан сырдаата,
Үөрүүттэн өй-санаа уһуктар,
Оһуохай айхаллыыр ырыата
Киэҥ Лена баалларын санатар.
Сарсыҥны сырдыкка тардыһар
Олоҕу саҥалыы тутуохпут,
Көмүстүү, алмаастыы чаҕыллар
Дьолбутун бэйэбит булуохпут.
***
И.Артамонов
ТӨРӨӨБҮТ ТӨРҮТ БУОРУМ — САХАМ СИРЭ!
Эн күөрэгэй ырыалаах алаастаргын,
Эн бултаах-алтаах халыҥ тайҕаларгын,
Эн балыгынан күндүлүүр күндү күөллэргин,
Эн күрүлгэннээх сүүрүктээх үрэхтэргин,
Эн ырыа долгуннаах модун өрүстэргин,
Эн кырса мааны туундараҕын,
Эн былыттыын аалсар хаардаах хайаларгын —
Бука-барытын, бука-барытын,
Оо, таптыыбын, төрөөбүт төрүт буорум —
Сахам сирэ!
Кыһынын мутук тостор
Хабараан тымныыгын,
Сайынын сүрэҕи уматар
Өҥүрүк куйааскын,
Ханна да,
Ханнык да бэйэлээх дойдуга
Ыраатап, тэлэһийэн сылдьаммын
Мэлдьитин долгуйа ахтабын,
Ахтабын, оо, төрөөбүт төрүт буорум —
Сахам сирэ!
Эн үүнэр аналлааххын,
Эн үрдүүр дьылҕалааххын.
Эн алмаас сарыаллааххын.
Эн күн төрүүр көмүс хайатаҕын,
Эн Россия маанылаах кыыһаҕын!
Эйигинэн кпэн туттаммын.
Сүрэҕим үөрүүтүн, уруйун-айхалын
Партияҕа, бар- дьоммор анааммын
Мин бүгүн ыллыахпын- туойуохпун баҕарабын,
Оо, төрөөбүт төрүт буорум-
Сахам сирэ!
***
Алексей Бродников
САХАБЫН, САХАБЫН ДИИ ТУРУОМ
Кэриэйгэ, кaзaaxxa холуугун,
Кэпсэтэн иһэҥҥин тохтуугун.
Ардыгар монголга аныыгын,
Ардыгар эмиэ да саарыыгын.
Сүүс омук албаннаах аатыгар,
Сүүс омук алыптаах баайыгар
«Сахабын» биэрбэппин, доҕоруом,
Сахабын, сахабын дии туруом.
***
Иван Гоголев
САХАМ СИРЭ БАРАХСАН
Үрүҥ эһэ арҕаһыныы
Үллэр бааллаах хоту байҕал
Кытылыгар айар, ыллыыр
Сахам сирэ барахсан.
Оо, төрөөбүт күндү дойдум,
Таптыыбын эн ырыаларгын,
Xapa улар хааһын курдук
Аалай кыһыл сарыалгын.
Олоҥхо да кыраайытар
Эн хомуһуҥ тыаһын суохтуом,
Ханнык да сир халлааныгар
Эн сулускун мин булуом.
Үөрэр күммэр мин тулабар
Эн чыычааҕыҥ ыллаатын,
Ыалдьар күммэр мин аттыбар
Эн хатыҥыҥ санаарҕаатын.
Киирбэт күҥҥүн сүрэх курдук,
Түөспэр өрүү илдьэ сылдьыам,
Көҥүл, модун ийэ дойдум
Киэҥ дуолун сырдатыһыам!
***
Семен Данилов
ДОЙДУБАР ТАЛАҺАБЫН
Ураанай кус ийэ күөлүгэр
Тыыннааҕын тухары төннөр.
Мин сүрэҕим ийэ буоругар
Мээр курдары тартарар.
Дьолум миэнэ төһөтүнэн —
Дойдубар талаһабын.
Муҥум миэнэ төһөтүнэн —
Дойдубар талаһабын.
Үөрүүм үрдүк буоллаҕына —
Дойдубар талаһабын.
Хомолтом холуон буоллаҕына —
Дойдубар талаһабын.
Чэгиэн-чэбдик буоллахпына —
Дойдубар талаһабын.
Ыар ыарыы ыксаттаҕына —
Дойдубар талаһабын.
Арбана хайҕаннахпына —
Дойдубар талаһабын,
Балыырга баттаттахпына —
Дойдубар талаһабын.
Өҥүрүк куйаас кэллэҕинэ —
Дойдубар талаһабын,
Тоһуттар тымныы түстэҕинэ —
Дойдубар талаһабын.
Олох дьиҥэр баҕардахпына —
Дойдубар талаһабын,
Өлуү туһунан санаатахпына —
Дойдубар талаһабын.
Тапталы да таайбыт чааспар,
Тапталтан да маппыт сахпар —
Син биир, син биир талаһабын
Төрөөбут алаһабар,
Этиҥ эрэ миэхэ, дьонноор,
Төрөөбүт, төрүт буоругар
Ким, хаһан таласпатын,
Ким, тоҕо тардыспатын.
Көтөрүн тухары төннөр
Ураанай кус ийэ күөлүгэр.
***
Семен Данилов
Ийэ дойдум, мин тиийбиппэр,
Иэйэн аргыый тыалырда,
Итииргээбит мин түөспэр
Илгэтинэн аҥыйда.
Сылайбытыҥ буолуо, сэрэн,
Сымнаҕастык хаамп диэхтии
Чараҥ көмүс сэбирдэҕин
Мин анныбар тэлгэттэ.
Отоннообут тыам оргууй,
Умнубутуҥ буолуо диирдии,
Олоҥхоһут тойугун
Уорастыйа ыллаан биэрдэ.
Ийэ дойдум мин тиийбиппэр,
Быйаҥ барҕа сытынан
Эҕэрдэлээн көрүстэ,
Ыал торҕо буруотунан…
Бар дьонум мин тиийбиппэр,
Ахтылҕаммын таайбыттыы,
Алыс маанылаан көрүстэ,
Остуол тарда, ыалдьыттыы.
Онно олох күөстүү кыынньар,
Саҥа сайдыы, саҥа көстүү…
Ол эрээри, ол быыһыгар
Оҕо сааспын көрүстүм.
Сүрэҕи-быары сымнатар
Ийэ дойду курдук кэрэ,
Кирдьигэ да күн анныгар,
Доҕотторуом, туох кэлиэй?!
***
Семен Данилов
МИН ДОЙДУМ
(Садофьевтыы)
Бу далай, бу халлаан сарыала,
Сүрэҕи угуттуур күөх салгын,
Бу уйгу ыһыаҕын чараҥа,
Үлүскэн үөрүүбүт, бу дьолбут —
Барыта эн эбээт, мин дойдум!
Бу өлгөм үүнүүлээх алаастар,
Бу саһыл сыһыылар, толооннор,
Бу көмүс үктэллээх хайалар,
Угуттаан таһымньгыр үрэхтэр,—
Барыта эн эбээт, мин дойдум!
Бу мичил күн түһэн саатаабыт
Киэҥтэн киэҥ уорҕалаах сир-дойду,
Бу «кэхтэр» — диэн тылы сатаабат
Кэрэммэт кэккэлээх ыччатым —
Барыта эн эбээт, мин дойдум!
Ньиргиэрдээх бу үрүҥ куораттар,
Киэҥтэн киэҥ куйаарар аартыктар,
Бу aйap үлэбит этиҥэ,
Бу ыллыыр ырыабыт көмүһэ —
Барыта эн эбээт, мин дойдум!
***
Савва Тарасов
ТӨРӨӨБҮТ ИЙЭ БУОР ДОЙДУБУН
Хаһан да киһиэхэ баар буолар
Хаан хабан, эт тардан сылдьыһар
Аргыһыҥ — айанныыр суолларгар,
Алгыһыҥ — оттуохтаах аал уоккар…
Төрөөбүт Ийэ буор дойдубун
Мин сүрбэр, мин куппар холбуубун.
Күн уотун ытыспар түһэрэн
Көөчүктүү, дьоллонон күлбүппэр,
Долгуйан, күөх сааһын эргитэн
Тоҥсуйта түннүкпэр-үөлэспэр…
Төрөөбүт Ийэ буор дойдубун
Мин талах биһикпэр холуубун.
Күөгэйэр күннэрбэр сүһүөхпүн
Булларан бу улуу үйэҕэ
Көтүппүт өркөннөөх өҥөтүн
Хос сиэним кытары билиэҕэ.
Төлөммөт иэстээхпин ол туһар
Төрөөбүт Ийэ буор дойдубар.
Кэлин да маҥхайбыт төбөбүн
Төҥкөтөн кэс тылбын этиэҕим:
Ким кэлбит күн сирин үөрүүтүн
Киниттэн хайаан да билиэхтин
Төлөннөөх тапталым, сылдьыһаар
Төрөөбүт Ийэ буор дойдубар
Үйэ-саас, күн сыдьаай сырдыгын
Көрүөхтэн төннүөхпэр диэритин
Мин манна олорон ааспыппын
Дьолум диэн киэн тутта этиэҕим
Төрөөбүт Ийэ буор дойдубун.
