Саха сирин салалтатын 1942 сыл атырдьах ыйын 11 күнүнээҕи 213 №-дээх уурааҕар олоҕуран, Чурапчы оройуонун холкуостарын суһаллык, хоту балык булдугар көһөрөргө күһэйбиттэрэ.
Чурапчыттан 5318 киһилээх 41 холкуоһу төрөөбүт дойдуларыттан күүс өттүнэн күһэйэн Кэбээйигэ, Булуҥҥа, Эдьигээҥҥэ көһөрбүттэрэ. 38 холкуос дьонун Кэбээйигэ ыыппыттара. Оччотооҕу салалта бу дьон дьылҕатын туора сотор дьаһалыттан 2000 киһи хоргуйан, тоҥон, буурҕаҕа мунан, араас муҥу-сору көрөн өлбүттэр. Бу көһөрүү историяҕа “Чурапчы алдьархайа” диэн ааттанан харах уулаах киирбитэ.
Ол эрээри, бу сыыһа дьаһал төһөлөөх алдьархайы аҕалбытын туһунан Сойуус саҕана кистииллэрэ. Кэлин бу ыарахан дьыл-хонук туһунан барыта суруйуллан, сыыппаралар-чахчылар чопчуланан, сыанабыл бэриллибитэ. Бастакы Президеммит, оччотооҕуга Саха АССР Үрдүкү С эбиэтин бэрэссэдээтэлэ Михаил Ефимович Николаев: «Чурапчы алдьархайа — бүтүн Саха норуотун трагедията», — диэбитэ.
Кинигэҕэ көһүүгэ сылдьыбыттар ахтыыларыгар, дьиҥнээх докумуоннарга олоҕуран чурапчылар түбэспит алдьархайдара арыллар. Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии суостаах сылларыгар көһүүгэ түбэспиттэр холобура суох ыарахан усулуобуйаҕа геройдуу үлэлэрэ көрдөрүллэр.
Чурапчы алдьархайа : ыстатыйалар, докумуоннар, ахтыылар, уус-уран айымньылар / [редкол.: Птицына А. С. и др. / сост.-ред. Федосеев И. Е.]. – Дьокуускай : Бичик, 1993. – 251, [2] с.
2014 сыллаахха тахсыбыт кинигэ-альбом. Бу кинигэҕэ олус элбэх архыыбынай докумуоннар (салалта уураахтар, дьон сайабылыанньата, Майя Аргунова күннүгэ, тыыннаах хаалбыт дьон ахтыылар уо.д.а.) киирбиттэр. Олус элбэх хаартыскалар, оччотооҕу кэм салайааччылара, кэлиҥҥи сыллааҕы көрсүһүүлэр фотодокумуоннара бааллар.
Көһөрүллүү туһунан бастакы уус-уран кинигэни Гоголев Василий Иннокентьевич-Уйулҕан суруйбута. Бу көһөрүү туһунан дьиҥнээх олоххо буолбут чахчыларга олоҕуран суруллубут сэһэн буолар. Сэһэн биһиги бириэмэбитигэр 65 сааһын туолбут Ньукуус Литва Каунас куоратыгар тиийэн, саха балаҕанын музейыгар сылдьан оҕо сааһын минньигэс, ону кытары курус түгэнин өйдөөн кэлэриттэн саҕаланар.
Көһөрүллүү : сэһэн / Василий Гоголев-Уйулҕан. – Дьокуускай : Бичик, 2013. – 144 с.
Күндү ааҕааччылар! Өбүгэлэрбит бу кэрчик кэмнэрин умнарбыт табыллыбат, көлүөнэттэн-көлүөнэҕэ бэриллэн, кэлэр кэскил оҕолорбут история ис дьиҥин билиэхтээхтэр, ааспыты сыаналыахтаахтар, харыстыахтаахтар. Кинигэлэри уларсыҥ, ааҕыҥ.
