Арассыыйа үрдүнэн сэтинньи 4 күнүгэр Норуот сомоҕолоһуутун уонна биир санааланыытын күнүн бэлиэтиибит. Бу бырааһынньык 2004 сыл ахсынньы 29 күнүттэн олохтонон, өрөбүл күн быһыытынан 2005 сылтан ыла бэлиэтэнэр. Ол эрэн үгүс дьон бу күн чопчу туох буолбутун, тугу бэлиэтиирбитин мунаарар.
Бу күн туох буолтай?
1612 сыллааха сэтинньи 4 күнүгэр (былыргы истиилинэн алтынньы 22 күнүгэр) этинэн эргинэр атыыһыт Кузьма Минин – Сухорук уонна кинээс Дмитрий Михайлович Пожарскай баһылыктаах норуот ополченията поляк интервеннарыттан Москубаны босхолообуттара (интервенция диэн туора судаарыстыба атын судаарыстыба ис дьыалатыгар күүһүнэн киирэн орооһуута)
Бу дата туох суолталааҕый?
Кириэмилтэн поляктары үүрэн өр сылларга Россияны айбардаабыт “смута” сыллара түмүктэммитэ. Москваны босхоломмутун кэннэ икки ый буолан баран Земскай собор (соборга араас сословие киирэрэ: дворяннар, боярдар, казачество, духовенство, стрелецтар, бааһынайдар, атын куорат бэрэстэбиитэллэрэ) саҥа ыраахтааҕыны талбыта. Ыраахтааҕы Романовтар династияларын бастакы бэрэстэбиитэлэ Михаил Федорович Романов буолбута.
Поляктар хайдах Москубаны буулаабыттарай?
1598 сыллаахха Рюриковичтар династияларын бүтэһик ыраахтааҕыта Федор Иоаннович уонна кини кыра быраата царевич Дмитрий өлбүттэрэ. Ол кэннэ үрдүк трону Борис Годунов диэн боярин баһылаабыта.
Ол эрэн бу быһыыны,судаарыстыба биллэр-көстер, тутаах дьоно, сокуоннайа суох диэн айдаан таһаарбыттара. Манан туһанан царевич Дмитрийбын диэн сымыйанан ааттанар дьон элбээбитэ, буккуллуу-тэккиллии буолбута. Онон сиэттэрэн дойдуга политическай кризис саҕаламмыта, бу кризис историяҕа «Смута бириэмэтэ» диэн ааттанар.
Смута кэмигэр Польша хоруола Сигизмунд III Россияны утары интервенцияны саҕалыыр. Дойду үгүс өттө польско-литовскай этэрээттэр бас билиилэригэр киирэр.
Дойдуну салайыы боярдар сэбиэттэригэр (Семибоярщина) көһөр. Бу сэбиэт Польша королевыһыгар, Сигизмунд уолугар, бэриниилээх буолуом диэн андаҕайар. Онтон Москуба Польша сэрииһиттэрин оккупациятыгар киирэр.
1612 сыллаахха Аллараа Новгородка, нуучча сирин дойдутун туора омуктар халабырдьыттарыттан көмүскэнэр сыаллаах тэриллибит, норуот ополченията Москубаҕа Китай – город оройуонун сэриилээн ылар уонна поляк сэриитин үтүрүйэн үүрэр.
Минин уонна Пожарскай диэн кимнээҕий?
Аллараа Новгород земскай старостата, этинэн эргинэр атыыһыт Кузьма Минин куорат гражданнарын өстөөх утары өрө туруохха диэн ылыннарыылаах тылынан, сүүрэн-көтөн, түмэн норуот ополчениета тэриллиитигэр улахан оруоллаах. Ынырыы түмүгэр 10тан тахса тыһыынча киһи сэриилэһэрдии түмсэр: дворяннар, бааһынайдар, казактар, помещиктар, стрелецтар. Нууччалары кытта тэҥҥэ мариецтар, чуваштар, коми уонна да атын Поволжье норуоттара ополчениеҕа киирэллэр. Сэрииһиттэри кинээс Дмитрий Пожарскай баһылыыр, онтон кини көмөлөһөөччүтүнэн уонна казначейынан Минин ананар.
1818 сыллаахха император Александр I уурааҕынан Кыһыл болуоссакка «Гражданин Миниҥҥа уонна кинээс Пожарскайга» диэн пааматынньык турбута. Бу скульптор Иван Мартос үлэтэ Арассыыйаҕа норуот геройдарыгар анаммыт бастакы пааматынньык буолар. Ол иннигэр пааматынньык анардас ыраахтааҕыга уонна полководецтарга эрэ ананара.
Тоҕо бу бырааьынньык Норуот сомоҕолоһуутун уонна биир санааланыытын күнэ диэн ааттанарый?
2004 сыл ахсынньы ый 29 кунунээҕи 201№дээх Федеральнай сокуон бырайыагын быһаарыы суругар маннык суруллар (прим. көҥүл тылбаас): «1612 сыл сэтинньи 4 күнүгэр норуот ополчениетын сэрииһиттэрэ, төрүттэриттэн, итэҕэллэриттэн, уопсастыбаҕа балаһыанньатыттан тутулуга суох, бары геройдуу быһыыны уонна норуот бүттүүн сомоҕолоһуутун көрдөрбүттэрэ»
Күндү ааҕааччыларбыт! Дойду историятыгар киирбит холобуру өрө тутан сомоҕолоһуохха , биир санаанан салайтарыахха! Бырааһынньыгынан!
